Forma, czyli jak tworzyć więzi i angażować?
Forma to zagadnienie, któremu należy poświęcić uwagę przy planowaniu działań interpretacyjnych (w kontekście dziedzictwa), edukacyjnych czy popularyzujących dziedzictwo. Mamy pomysł na działanie lub projekt. Mamy zlecenie na zorganizowanie wydarzenia od kogoś „z góry”. Często mamy też utarte ścieżki, którymi podążamy, bo jakieś wydarzenie na stałe wpisało się w nasz kalendarz. Mamy przekonanie, że wiemy, czego chcą lub czego potrzebują nasi odbiorcy. Zdarza się jednak, że brakuje miejsca na refleksję, dlaczego wybieramy taką, a nie inną formę działania.
By skutecznie działać na polu interpretacji dziedzictwa, warto wyjść poza utarte ścieżki. Zaskoczyć i siebie, i odbiorców. Zaproponować coś, co pozwoli w nowy sposób odkrywać dziedzictwo już znane lub to jeszcze nieznane. Tym „czymś” może być forma, której do tej pory nie stosowaliśmy. Nie zawsze potrzeba dużego budżetu, często wystarczy pomysł.
By zaproponować pomysł nie tylko nowy, ale też atrakcyjny dla odbiorców, trzeba wpierw ich poznać. Tu warto sięgnąć do persony (o której mowa w poprzednim artykule) oraz badania tych, dla których chcemy pracować. Bez refleksji nad potrzebami, oczekiwaniami czy motywacjami naszych odbiorców (czy to do udziału w wydarzeniu EDD, czy w innym naszym projekcie) trudno zaproponować działanie, które ich zaskoczy oraz, co kluczowe, będzie dla nich dostępne. Dostępność oznacza, że odbiorcy nie tylko będą mogli wziąć w nim udział (np. bez względu na stopień sprawności), ale także będą w stanie je zrozumieć. Należy pamiętać też, że nasi odbiorcy nie zawsze dzielą z nami podobny poziom wiedzy czy znajomość fachowych pojęć. Dbałość o to, by nasza opowieści była zrozumiała, to także dbałość o zapewnianie dostępności.
Obok dostępności wydarzenia, istotne jest także angażowanie odbiorców i odbiorczyń. Można to robić za pomocą różnych narzędzi. Jednym z nich jest storytelling.
Storytelling to sztuka opowiadania, która odwołuje się do trzech zasad: budowania więzi, budzenia emocji i autentyczności. Warto zaciekawiać, intrygować odbiorców, ale też tworzyć historie skupione wokół bohatera. W przypadku opowieści o dziedzictwie nie jest to trudne. Ich bohaterem może być zarówno obiekt, jak i człowiek związany z danym miejscem. Nie jest też trudno tworzyć opowieści o dziedzictwie niematerialnym. Popularny w marketingu storytelling jest bliski założeniom interpretacji dziedzictwa, dla której ważne jest właśnie tworzenie relacji z odbiorcami, intrygowanie, budzenie ciekawości oraz odwoływanie się do emocji i doświadczeń. Założenia te można stosować zarówno w przypadku działań przewodnickich (tak, wbrew pozorom oprowadzanie także może być działaniem interpretacyjnym), jak i przy tworzeniu tekstów (np. opisów wystaw czy konkretnych zabytków), filmów czy audioprzewodników.
Obok storytellingu popularną strategią angażującą odbiorców jest grywalizacja. Oznacza wykorzystanie elementów mechaniki gier, związanych z wykonywaniem konkretnych zadań, ale też ze współzawodnictwem, kolekcjonowaniem (np. punktów), przechodzeniem na kolejne etapy i oczywiście nagrodą (nawet symboliczną). W działaniach z obszaru edukacji o dziedzictwie często wykorzystuje się techniki grywalizacyjne, organizując m.in. gry miejskie, gry terenowe, questy, ale też tworząc coraz popularniejsze gry planszowe czy karciane bazujące na lokalnej historii, projektując aplikacje na telefon i włączając się w działania geocachingowe.
Jeszcze inną formą sprzyjającą interpretacji dziedzictwa są działania partycypacyjne. Polegają one na inicjowaniu okazji do współtworzenia opowieści o dziedzictwie. Jeśli znamy naszych odbiorców, możemy zapraszać ich do dzielenia się swoimi historiami, doświadczeniami, wiedzą czy zbiorami prywatnych zdjęć. Wspólne tworzenie wystaw (poznajcie projekt „Jednodniowe Muzeum Żbikowa”, w którym mieszkańcy podwarszawskiego Pruszkowa stworzyli istniejące tylko jeden dzień muzeum swojego miasta) czy audioprzewodników (posłuchajcie audioprzewodników po podwarszawskim Sulejówku, które przygotowała lokalna młodzież) pozwala uczestnikom spojrzeć na lokalne dziedzictwo z innej perspektywy. Obecnie, w czasie pandemii, gdy działalność instytucji kultury jest ograniczona, niektóre muzea organizują projekty bazujące właśnie na aktywnym uczestnictwie internautów i internautek. Muzeum Narodowe w Warszawie zaprasza do odtwarzania scenek z obrazów Jana Matejki czy Józefa Gierymskiego. Muzeum Etnograficzne w Krakowie przygotowuje niewielkie wirtualne wystawy tematyczne złożone z obiektów (a raczej ich zdjęć) przekazywanych przez swoich fanów na Facebooku.
Warto pamiętać, że działania interpretacyjne to nie (a w każdym razie nie tylko) działania edukacyjne. Potrzeba zdobywania wiedzy jest tylko jedną z motywacji do wizyty w naszej instytucji. Ludzie szukają kontaktu z dziedzictwem, bo lubią obcować z pięknem, mają czas wolny i próbują spędzić go w interesujący sposób, chcą wyjść z domu, kolekcjonują na swojej prywatnej liście odwiedzane zabytki, z ciekawości i by uciec przed nudą albo żeby spotkać się ze znajomymi. Nasze działanie interpretacyjne może być odpowiedzią na tak różne motywacje.
Tegoroczne hasło EDD 2020 – „Moja Droga” – otwiera szerokie pole do interpretacji, za którymi mogą iść działania interesujące ze względu na temat i formę. Wykorzystajcie to hasło, żeby zaproponować przedsięwzięcia, które pozwolą w nowy sposób nawiązywać relacje z lokalnym dziedzictwem.
Anna Czyżewska
Linki do wykładów:
James Carter „Jak mówić o dziedzictwie” https://www.youtube.com/watch?v=yAgQKMLIvYo&feature=emb_title
Jasper Visser „Kreatywne formy interpretacji dziedzictwa” https://www.youtube.com/watch?v=jreNSYDT2U8
Storytelling:
Kufer Opowieści || Małopolski Instytut Kultury || Wirtualne Muzea Małopolski
Mazowiecka Szkoła Opowiadaczy || Mazowiecki Instytut Kultury
Audioprzewodniki po Sulejówku – https://muzeumpilsudski.pl/odkryj-sulejowek/
Jednodniowe Muzeum Żbikowa – http://dulag121.pl/2019/05/jednodniowe-muzeum-zbikowa/