Gmach siedziby Rady Miejskiej w Brzegu to niezwykle wartościowy przykład architektury renesansowej w tej części Europy. Jego bryła nie została mocno przekształcona od czasów szesnastowiecznej przebudowy. Warto więc go zwiedzić z przewodnikiem.

Brzeg zo­sta­ł lo­ko­wa­ny w po­ło­wie XIII wie­ku i wte­dy też ukształ­to­wał się jego układ urba­ni­stycz­ny. W cen­trum zlo­ka­li­zo­wa­no ry­nek, któ­ry od­gry­wał pierw­szo­rzęd­ną rolę na tle in­nych miej­skich ulic i pla­ców. To do nie­go bie­gły głów­ne dro­gi, to on słu­żył ce­lom han­dlo­wym i ad­mi­ni­stra­cyj­nym, to on był też naj­bar­dziej pre­sti­żo­wą lo­ka­li­za­cją w mie­ście. Nie jest więc dziw­ne, że w Brze­gu jed­nym z pierw­szych obiek­tów wznie­sio­nych z trwa­łych ma­te­ria­łów była zlo­ka­li­zo­wa­na wła­śnie na ryn­ku wie­ża. Gó­ru­jąc nad mia­stem, wy­ko­rzy­sty­wa­no ją do ce­lów ad­mi­ni­stra­cyj­nych, ale sta­no­wi­ła tak­że sym­bol lo­kal­nych władz. Z cza­sem, wraz z roz­wo­jem mia­sta, w jej oko­li­cy drew­nia­ne, nie­trwa­łe obiek­ty za­czę­to za­stę­po­wać mu­ro­wa­ny­mi.

Wraz z upły­wem ko­lej­nych dzie­się­cio­le­ci w za­chod­niej czę­ści blo­ku śród­ryn­ko­we­go oprócz wie­ży za­czę­ły po­wsta­wać za­bu­do­wa­nia prze­zna­czo­ne na sie­dzi­bę ukształ­to­wa­nej na po­cząt­ku XIV wie­ku Rady Miej­skiej. Od tego cza­su moż­na mó­wić o ist­nie­niu w Brze­gu ra­tu­sza miej­skie­go. W cią­gu XIV wie­ku ufor­mo­wał się też po­dział na za­chod­nią, ad­mi­ni­stra­cyj­ną część blo­ku za­bu­do­wy śród­ryn­ko­wej oraz wschod­nią, han­dlo­wą.
W do­bie śre­dnio­wie­cza brze­ski ra­tusz wie­lo­krot­nie pa­dał ofia­rą wie­lu nie­szczęść, ta­kich jak po­ża­ry, woj­ny lub ka­ta­stro­fy bu­dow­la­ne. Da­wa­ły one jed­nak im­puls do ko­lej­nych prze­bu­dów gma­chu. U schył­ku śre­dnio­wie­cza, na prze­ło­mie XV i XVI wie­ku, go­tyc­ki ra­tusz skła­dał się z dwóch rów­no­le­gle sto­ją­cych do sie­bie bu­dyn­ków, z któ­rych po­łu­dnio­wy był mniej­szy, a pół­noc­ny więk­szy. Po­sia­da­ły one ce­gla­ne ele­wa­cje ma­lo­wa­ne na czer­wo­no, de­ko­ro­wa­ne blen­da­mi okien­ny­mi. Od stro­ny za­chod­niej oby­dwa gma­chy zdo­bi­ły szczy­ty. Sym­bol władz miej­skich – wie­ża ra­tu­szo­wa była wte­dy na­kry­ta strze­li­stym heł­mem z wień­cem, któ­ry two­rzył kre­ne­laż oraz rząd ma­łych wie­ży­czek zlo­ka­li­zo­wa­nych na ośmiu ro­gach głów­nej wie­ży.

Go­tyc­ki bu­dy­nek brze­skie­go ra­tu­sza w po­ło­wie XVI wie­ku nie za­spo­ka­jał już aspi­ra­cji władz miej­skich. Z tego po­wo­du przy­go­to­wy­wa­ły się one do prze­bu­do­wy obiek­tu w no­wym sty­lu. Dzia­ła­nia te przy­spie­szył po­żar, któ­ry wy­buchł w 1569 roku. W cza­sie tej ka­ta­stro­fy spło­nę­ły 72 ka­mie­ni­ce miesz­czań­skie i sie­dzi­ba Rady Miej­skiej. Przy­go­to­wa­nia do od­bu­do­wy ra­tu­sza ru­szy­ły jesz­cze w tym sa­mym roku.

Od po­cząt­ku pra­ca­mi nad znisz­czo­nym gma­chem żywo in­te­re­so­wał się ksią­żę brze­ski Je­rzy II, któ­ry im pa­tro­no­wał i wspie­rał. Przy od­bu­do­wie dzia­ła­li wy­bit­ni wło­scy ar­chi­tek­ci: Ja­kub Parr i Ber­nard Niu­ron. Pod ich wpły­wem po­wstał do 1572 roku re­pre­zen­ta­cyj­ny bu­dy­nek ma­ją­cy for­mę pa­ła­cu miej­skie­go. Wy­ko­rzy­stu­jąc sta­re, go­tyc­kie mury ar­chi­tek­ci ukształ­to­wa­li nowy obiekt na pla­nie pro­sto­kąt­nej pod­ko­wy. Od za­cho­du stwo­rzy­li fa­sa­dę re­pre­zen­ta­cyj­ną z ar­ka­do­wą log­gią flan­ko­wa­ną dwo­ma wie­ża­mi ko­mu­ni­ka­cyj­ny­mi oraz trze­ma lu­kar­na­mi w for­mie szczy­tów. Wie­ża ze­ga­ro­wa zo­sta­ła nad­bu­do­wa­na do 1577 roku. Usta­wio­no na niej ażu­ro­wą ba­lu­stra­dę i ośmio­bocz­ny kiosk, któ­ry przy­kry­to re­ne­san­so­wym heł­mem z dwo­ma prze­źro­cza­mi. Jej ele­wa­cję ozdo­bio­no de­ko­ra­cją sgraf­fi­to­wą o for­mie cio­sów dia­men­to­wych.

W cią­gu ko­lej­nych stu­le­ci gmach prze­cho­dził je­dy­nie ko­sme­tycz­ne prze­kształ­ce­nia, do któ­rych na­le­ża­ła czę­ścio­wa zmia­na funk­cji ra­tu­szo­wych wnętrz oraz lek­kie mo­dy­fi­ka­cje wy­stro­ju ele­wa­cji. W 1646 roku wiel­ka sala znaj­du­ją­ca się na pierw­szym pię­trze skrzy­dła po­łu­dnio­we­go zy­ska­ła efek­tow­ny, mo­drze­wio­wy strop. W 1660 roku prze­bu­do­wa­no szczyt wschod­ni skrzy­dła po­łu­dnio­we­go. Praw­do­po­dob­nie oko­ło 1670 roku dzie­dzi­niec we­wnętrz­ny zo­stał ozdo­bio­ny de­ko­ra­cją ma­lar­ską wo­kół okien i w pa­sie po­ni­żej gzym­su. W la­tach 40. XVIII wie­ku po­wsta­ła re­pre­zen­ta­cyj­na sala Rady Miej­skiej w jed­nym z po­miesz­czeń pierw­sze­go pię­tra skrzy­dła pół­noc­ne­go. W XIX wie­ku zmie­nio­no układ okien wież ko­mu­ni­ka­cyj­nych fa­sa­dy za­chod­niej. Z nisz­czy­ciel­skiej II woj­ny świa­to­wej brze­ski ra­tusz wy­szedł bez więk­szych uszko­dzeń.

Dziś w Brze­gu znaj­du­je się obiekt cen­ny i z wie­lu po­wo­dów nie­zwy­kły. Ra­tusz sto­ją­cy w sa­mym cen­trum sta­re­go mia­sta od cza­sów prze­bu­do­wy w XVI wie­ku uległ je­dy­nie nie­wiel­kim prze­kształ­ce­niom. Jest to więc gmach ory­gi­nal­ny, po­sia­da­ją­cy w du­żej mie­rze au­ten­tycz­ną sub­stan­cję. W do­dat­ku jego mury skry­wa­ją nie tyl­ko war­stwy po­cho­dzą­ce z epo­ki re­ne­san­su, ale mają też po­kaź­ne frag­men­ty śre­dnio­wiecz­ne. Nie ma w Pol­sce wie­le ta­kich bu­dyn­ków. Na­wet po­wszech­nie zna­ny re­ne­san­so­wy ra­tusz po­znań­ski zo­stał moc­no uszko­dzo­ny w cza­sie II woj­ny świa­to­wej i od­bu­do­wa­ny po niej. Za­mek Pia­stów Ślą­skich w Brze­gu rów­nież nie za­cho­wał się w ory­gi­nal­nym kształ­cie do dziś. War­tość brze­skie­go ra­tu­sza jest tym więk­sza, że był to in­dy­wi­du­al­ny pro­jekt stwo­rzo­ny dla Rady Miej­skiej Brze­gu przez wy­bit­ną gru­pę wło­skich ar­chi­tek­tów. To dzie­ło sztu­ki o zna­cze­niu po­nadre­gio­nal­nym, któ­re­go kli­mat po­tra­fi prze­nieść w cza­sie.