Zapraszamy na bezpłatne zwiedzanie Mauzoleum Walki i Męczeństwa. Najcenniejszą część ekspozycji stanowią zachowane w niemal nienaruszonym stanie cele izolacyjne oraz zbiorowe zwane tramwajami, w których przetrwały napisy wykonane przez więźniów.

W ramach cyklu „Europejskie Dni Dziedzictwa w Muzeum Niepodległości i jego oddziałach” zaplanowano bezpłatne zwiedzanie Muzeum Więzienia Pawiak, Mauzoleum Walki i Męczeństwa oraz X. Pawilonu Cytadeli Warszawskiej oraz spacery historyczne po najbliższej okolicy. Są to jedne z najważniejszych miejsc na mapie Warszawy i Polski związane z martyrologią Narodu.

Podczas wizyty w wyżej wymienionych miejscach na zwiedzających pracownicy Muzeum z właściwą sobie niezwykłą pasją opowiedzą historię tych miejsc.

09.09.2023 godz. 11.00 – Zwiedzanie Mauzoleum Walki i Męczeństwa

zapisy: szucha@muzn.pl

10.09.2023 godz. 11.00 – Zwiedzanie Muzeum Więzienia Pawiak

zapisy: pawiak@muzn.pl

16.09.2023 godz. 15.00 – Zwiedzanie Muzeum Więzienia Pawiak połączone ze spacerem historycznym po dawnym terenie warszawskiego getta

zapisy: pawiak@muzn.pl

17.09.2023 godz. 15.00 – Zwiedzanie Mauzoleum Walki i Męczeństwa połączone ze spacerem historycznym po dawnej niemieckiej dzielnicy policyjnej

zapisy: szucha@muzn.pl

ALEJA SZUCHA

To miejsce szczególne dla mieszkańców Warszawy, związane z pamięcią o bestialstwie oprawców z gestapo i cierpieniach katowanych. Już w pierwszych dniach okupacji al. Szucha i pobliskie ulice przekształcono w dzielnicę policyjną, a monumentalny gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego pod numerem 25 (obecnie Ministerstwo Edukacji i Nauki) zamieniono na siedzibę niemieckiej Policji Bezpieczeństwa.

Polityka terroru

Od początku okupacji zastosowano w Polsce na niespotykaną dotychczas skalę politykę terroru i represji wobec całego społeczeństwa, szczególnie wobec polskich elit intelektualnych i politycznych. Jej ostatecznym celem było wyniszczenie narodu. Tę politykę w ramach wojny totalnej realizowano przede wszystkim poprzez działania rozbudowanego aparatu policji politycznej. 1 października 1939 r. o godz. 6.30 gmach przy al. J.Ch. Szucha 25 zajęła IV Grupa Operacyjna Policji Bezpieczeństwa (Einsatzgruppe IV), dowodzona przez SS-Brigadeführera Lothara Beutla. Po ustanowieniu niemieckiej administracji cywilnej, pod koniec października grupa została przekształcona w Urząd Komendanta Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa Dystryktu Warszawskiego (Der Kommandeur Sicherheitspolizei und des SD für den Distrikt Warschau). Parter zajmowała administracja, a trzy pierwsze piętra największy z wydziałów – gestapo (Tajna Policja Państwowa Geheime Staatspolizei, Gestapo), którego zadaniem była walka z polskim podziemiem i wszelkimi prze- jawami niezależnej działalności narodu polskiego, jego inwigilacja, infiltracja oraz zwalczanie szpiegostwa. Na trzecim piętrze swoją siedzibę miała też Służba Bezpieczeństwa (Sicherheitsdienst, SD), której jednym z głównych zadań była ochrona ludności niemieckiej na terenie Generalnego Gubernatorstwa.

Areszt domowy

Przyziemie, w którym obecnie znajduje się Mauzoleum Walki i Męczeństwa, przebudowano na „areszt domowy” (Hausgefängnis). Mieściły się tu cztery cele zbiorowe bez drzwi zamykane potężnymi kratami, nazywane przez więźniów tramwajami, pokój podoficera dyżurnego aresztu, a w miejscu dawnego magazynu czasopism ministerstwa – dziesięć cel pojedynczych, izolatek. Gestapo prowadziło tu śledztwa wobec osób podejrzanych o działalność w podziemiu lub inne przestępstwa polityczne.

Od 1940 r. na przesłuchania przywożono tu niemal wszystkich więźniów politycznych z terenu Warszawy. Było to miejsce kaźni tysięcy Polaków, Żydów oraz przedstawicieli innych narodowości, ludzi z wielu środowisk, o różnych orientacjach światopoglądowych, politycznych. Łączyło ich traumatyczne oczekiwanie w celach zbiorowych na śledztwo i tortury oraz trwający tygodniami pobyt w izolatkach, przerywany niekończącymi się przesłuchaniami. Łączyły ich cierpienia w czasie śledztwa, gdzie brutalne bicie było normą. Spotykał ich też często ten sam los – śmierć, którą kończyło się przesłuchanie. Aresztowanych z reguły osadzano na Pawia- ku, a na przesłuchania w al. Szucha przywożono nieraz po wielu dniach, a nawet tygodniach od zatrzymania. Podczas przesłuchań bito pałką, pejczem, sprężyną, wyrywano paznokcie, duszono zepsutą maską przeciwgazową, wieszano za wykręcone do tyłu ręce (tzw. słupek) lub głową w dół, podtapiano, wlewając litrami wodę przez nos do płuc, szczuto specjalnie tresowanymi psami, miażdżono obcęgami palce, uszkadza- no gałki oczne, rażono prądem (uwięziony stawał na płytce podłączonej do prądu), przypalano gorącym żelazem…

Niemiecka dzielnica policyjna

Wokół al. Szucha utworzono niemiecką dzielnicę policyjną. W sąsiadującym z Urzędem Komendanta Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa gmachu przy Szucha 23 (obecnie Ministerstwo Spraw Zagranicznych) zorganizowano Komendę Policji Porządkowej Dystryktu Warszawskiego (Ordnungspolizei, Orpo) i podległe jej: Komendę Policji Ochronnej Dystryktu Warszawskiego (Schutzpolizei), dowództwo pułku policji SS (SS-Polizei-Regiment-Warschau, od lipca 1942 SS-Polizei-Regiment 22) oraz Komendę Żandarmerii Dystryktu Warszawskiego (Gendarmerie). W skład dzielnicy policyjnej wchodziły też: siedziba dowódcy SS i policji na dystrykt warszawski w Pałacyku Leszczyńskich (zwany też willą Gawrońskich) przy Al. Ujazdowskich 23, Dyrekcja Policji Kryminalnej w Warszawie przy Al. Ujazdowskich 9a, biura Policji Kryminalnej przy ul. Koszykowej 7/9 (róg Al. Ujazdowskich) i tzw. Wychowawczy Obóz Pracy Policji Bezpieczeństwa przy ul. Litewskiej 14 (budynek przedwojennego domu dziecka im. Baumanów). W al. Szucha stacjonowali strażnicy z Pawiaka, a w pobliżu pl. Na Rozdrożu mieściło się kasyno gry.

W czasie Powstania Warszawskiego

W czasie Powstania Warszawskiego budynek przy al. Szucha 25 pełnił funkcję punktu zbornego dla ludności z kontrolowanych przez Niemców południowych dzielnic Warszawy. Ludzi stłaczano w celach, korytarzach i na podwórzu gmachu. Zatrzymani nie byli nigdzie rejestrowani. Wielu zamordowano na podwórzu tego budynku oraz na podwórzu zburzonego w 1939 r. południowego skrzydła gmachu Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych (obecnie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów) i przyległych posesjach, a ciała spalono. Część z uwięzionych posłużyła jako żywe tarcze dla szturmujących powstańcze barykady oddziałów hitlerowskich.

Wkrótce po zakończeniu wojny postanowiono upamiętnić to miejsce. Uchwała Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej z 25 lipca 1946 r. stanowiła, że dawny areszt gestapo w al. Szucha 25 ma być zachowany w stanie nienaruszonym jako miejsce upamiętnienia martyrologii Polaków.

Rajd Muzeum Niepodległości w ramach EDD 2019 pod hasłem „Polskie-sploty”